Nowe przepisy o stażach – czy to koniec pracy jako „wolontariusz„?

Choć w codziennym języku pojęcia staż i praktyka bywają używane zamiennie, w rzeczywistości kryją się za nimi odmienne formy zdobywania doświadczenia zawodowego. Praktyki najczęściej są częścią programu studiów i stanowią warunek uzyskania dyplomu – ich celem jest wprowadzenie studenta w realia pracy już na wczesnym etapie kształcenia. Staż z kolei to zwykle kolejny krok, otwierający drogę do kariery po zakończeniu studiów, mający charakter pomostu między edukacją akademicką a pierwszym zatrudnieniem. Różnice dotyczą nie tylko momentu w karierze, w którym się je odbywa, ale także wymagań, zakresu obowiązków czy zasad wynagradzania. W obliczu planowanej nowej ustawy o stażach, która ma ujednolicić przepisy i wyeliminować bezpłatne formy pracy, pytanie o granice pomiędzy stażem a praktyką nabiera jeszcze większego znaczenia.

Czym różni się staż od praktyki? 

Co prawda pojęcia „staż” i „praktyka” często stosowane są zamiennie, jednak coraz częściej zwraca się uwagę na różnice w kwalifikacjach wymaganych od stażysty i praktykanta. Zazwyczaj przyjmuje się, że warunkiem rozpoczęcia stażu jest ukończenie studiów na kierunku odpowiadającym przyszłym obowiązkom stażysty. Staż ma ułatwić przejście ze ścieżki akademickiej na zawodową.

Z kolei praktyki są na ogół powiązane z tokiem studiów i ich odbycie bywa warunkiem koniecznym do uzyskania dyplomu. Dobrym przykładem są kierunki techniczne, gdzie już na pierwszym stopniu studiów wymagane jest odbycie praktyk trwających zazwyczaj od 4 do 6 tygodni.

Co będzie odróżniało nowa ustawę od tej obowiązującej? 

Projekt nowej ustawy o stażach ma na celu uporządkowanie zasad odbywania staży na otwartym rynku pracy, tak aby zapewniały one wysoką jakość, miały charakter edukacyjno-zawodowy i gwarantowały ochronę praw stażystów. Regulacja zmierza do wyeliminowania nieodpłatnych staży oraz ograniczenia sytuacji, w których staż zastępuje faktyczne zatrudnienie. Rozwiązania te wpisują się w kierunki wyznaczane przez Unię Europejską w zakresie jakości staży.

Nowe przepisy mają zastąpić obowiązującą od 2009 roku ustawę o praktykach absolwenckich. Oznacza to rezygnację z instytucji bezpłatnych praktyk absolwenckich, przy jednoczesnym zachowaniu niektórych dotychczasowych mechanizmów, np. dofinansowania kosztów zatrudnienia niepełnoletnich praktykantów z Funduszu Pracy.

Obecnie w Polsce funkcjonują bardzo różnorodne formy praktyk i staży: w systemie edukacji, szkolnictwie wyższym, zawodach regulowanych (np. medycznych), w ramach praktyk absolwenckich, a także jako staże organizowane przez urzędy pracy lub pracodawców na otwartym rynku pracy. Każda z tych form opiera się na odmiennych podstawach prawnych i odmiennych zasadach zawierania umów (od umów o pracę, przez cywilnoprawne, po współpracę B2B).

Brak jednolitego systemu i rozproszone regulacje prawne sprawiają, że poziom jakości staży bywa bardzo zróżnicowany. W praktyce zależy on głównie od regulacji wewnętrznych i podejścia pracodawców. Niejednoznaczny status praktykantów i stażystów rodzi ryzyko nadużyć – wykorzystywania ich pracy jako darmowej lub taniej siły roboczej, bez rzeczywistego zapewnienia rozwoju zawodowego.

Czy darmowe staże to relikt poprzedniego pokolenia czy zetki także się z tym mierzą?

Obecne pokolenie wchodzące na rynek pracy wciąż napotyka problem bezpłatnych praktyk, co może wpływać na dostępność doświadczenia zawodowego wśród młodych osób. Analiza ogłoszeń wskazuje, że pracodawcy często poszukują praktykantów lub stażystów do wykonywania obowiązków bez wynagrodzenia lub za symboliczną kwotę, motywując to możliwością zdobycia cennego doświadczenia w renomowanych kancelariach prawnych czy dużych korporacjach.

Z punktu widzenia uczestników praktyk i staży, brak wynagrodzenia może ograniczać ich niezależność finansową i wymuszać podejmowanie dodatkowych zajęć zarobkowych. Jednak obietnica przyszłego zatrudnienia lub rozwoju zawodowego działa motywująco, skłaniając osoby bez doświadczenia do tymczasowego udziału w nieodpłatnej praktyce lub stażu.

Z perspektywy rynku pracy istotne jest monitorowanie tego zjawiska oraz wprowadzanie regulacji, które zapewnią uczciwe wynagrodzenie i ochronę praw uczestników, co pozwoli młodym pracownikom w pełni skoncentrować się na zdobywaniu kwalifikacji, zamiast traktować staż jako formę taniej siły roboczej.

Jak dziś monitorowana jest ta kwestia i co sie zmieni wraz z nową Ustawa? 

Sposób monitorowania przebiegu staży oraz przestrzegania praw osób odbywających staże czy praktyki jest mocno zróżnicowany i zależy od ich rodzaju. W przypadku staży i praktyk realizowanych na otwartym rynku pracy, gdzie umowa zawierana jest jedynie pomiędzy organizatorem a stażystą lub praktykantem, brak jest instytucji odpowiedzialnej za bezpośredni nadzór nad ich realizacją oraz egzekwowanie praw uczestników. Dodatkowo nie istnieją jednolite przepisy dotyczące odpłatności – w ramach praktyk absolwenckich wciąż dopuszczalne są formy nieodpłatne. Obecnie nie funkcjonują także żadne rejestry ani oficjalne statystyki publiczne, które umożliwiałyby określenie faktycznej liczby stażystów czy warunków odbywania staży na otwartym rynku pracy.

Proponowane zmiany w zaleceniach mają na celu stworzenie systemu praktyk dostosowanego do aktualnych potrzeb rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem jakości kształcenia, ochrony praw stażystów oraz zgodności ze standardami Unii Europejskiej. W projekcie przewidziano m.in.:

1. obowiązek zawierania umów stażowych w formie pisemnej,
2. zagwarantowanie stażystom uczciwego wynagrodzenia, uwzględniającego m.in. zakres powierzonych obowiązków, intensywność pracy oraz znaczenie elementu edukacyjno-szkoleniowego,
3. określenie rozsądnego czasu trwania stażu, który co do zasady nie powinien przekraczać sześciu miesięcy, z możliwością przedłużenia jedynie w uzasadnionych przypadkach,
4. zapewnienie odpowiedniej ochrony socjalnej i dostępu do systemu ubezpieczeń społecznych,
5. przestrzeganie praw pracowniczych i warunków odbywania stażu w zgodzie z prawem krajowym i unijnym,
6. obowiązek wyznaczenia opiekuna stażu przez organizatora,
7. stworzenie – we współpracy z właściwymi instytucjami – kanałów umożliwiających stażystom zgłaszanie nadużyć i nieprawidłowych warunków pracy oraz zapewnienie im dostępu do informacji o tych narzędziach,
8. wprowadzenie wymogu publikowania przez organizatorów w ogłoszeniach o naborze pełnych informacji dotyczących zasad i warunków odbywania stażu.

Na czym polega dofinansowanie z funduszu pracy? 

Fundusz Pracy służy finansowaniu zadań w zakresie aktywności zawodowej, wspierania zatrudnienia oraz rynku pracy. Środki Funduszu Pracy przeznacza się m.in. na:

• koszty wynagrodzeń, które są wypłacane młodocianym pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego (wraz z należnymi składkami na ubezpieczenia społeczne od refundowanych wynagrodzeń);
• koszty szkolenia bezrobotnych lub poszukujących pracy a także innych uprawnionych osób;
• koszty wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego lub skierowanego poszukującego pracy, jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej, w tym na pokrycie kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa związanych z podjęciem działalności gospodarczej;
• zwrot części kosztów na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ubezpieczenia społeczne skierowanych bezrobotnych poniesionych przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia tych bezrobotnych w ramach prac interwencyjnych;
• koszty opieki nad dzieckiem lub osobą zależną;
• koszty kształcenia młodocianych pracowników (w zakresie i na zasadach określonych w art. 122 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe);
• koszty szkoleń pracowników objętych przepisami ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z ochroną miejsc pracy.

W przypadku omawianego projektu – zostaną przeniesione obecne rozwiązania dotyczące dofinansowania z Funduszu Pracy kosztów pracy pracodawcom przyjmujących na praktykę absolwencką niepełnoletnich praktykantów realizujących obowiązek nauki. 

Czy 35% przeciętnej pensji to odpowiednią zapłata? 

Jednym z kluczowych założeń projektu jest wprowadzenie obowiązku wypłaty stażystom miesięcznego świadczenia pieniężnego przez organizatora stażu. Wysokość tego świadczenia miałaby odpowiadać co najmniej 35% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w „Monitorze Polskim” za poprzedni kwartał, począwszy od pierwszego dnia miesiąca następującego po ogłoszeniu. Jednocześnie ustawodawca przewiduje, że świadczenie to nie mogłoby przewyższać przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej (obecnie ok. 8 749 zł brutto). W przypadku odbywania stażu w niepełnym wymiarze godzin wysokość stypendium byłaby ustalana proporcjonalnie.

Oznacza to, że przy pełnym wymiarze godzin miesięczne świadczenie wyniosłoby obecnie około 3 000 zł brutto. Należy podkreślić, iż kwota ta, choć niewystarczająca do samodzielnego utrzymania się w dużym mieście, może pokryć podstawowe koszty związane z dojazdami do pracy czy codziennymi wydatkami. Z punktu widzenia ochrony praw stażystów istotne będzie jednak, aby pracodawcy rozważali możliwość podwyższenia świadczeń, co pozwoliłoby uczestnikom staży w pełni skoncentrować się na realizacji zadań zawodowych, bez konieczności poszukiwania dodatkowych źródeł dochodu.

Czy dziś mamy ustalone minimum? ( mówimy o pensji poniżej minimalnej)

Tak jak już wcześniej wskazałam – obecnie funkcjonują różnorodne formy praktyk i staży: w systemie edukacji, szkolnictwie wyższym, zawodach regulowanych (np. medycznych), w ramach praktyk absolwenckich, a także jako staże organizowane przez urzędy pracy lub pracodawców na otwartym rynku pracy. Jedne z nich mają określone minimum wynagrodzenia. Przykładowo, w przypadku stażu z Urzędu Pracy, wysokość stypendium wynosi 160% zasiłku dla bezrobotnych miesięcznie. Wynika to z nowej regulacji dotyczącej organizacji staży dla osób bezrobotnych, wprowadzonej ustawą z dnia 20 marca 2025 r. o rynku pracy i służbach zatrudnienia (Dz.U. 2025 poz. 620).

W przypadku stażu na otwartym rynku, takich dokładnie określonych regulacji już nie ma.

Czy prawo reguluje lub powinno zakres praktyk lub stażu? 

Co do zasady zakres stażu jest regulowany w szczególnych aktach prawnych odnoszących się do poszczególnych kategorii staży, w tym m.in. do staży realizowanych w ramach systemu oświaty, szkolnictwa wyższego, zawodów regulowanych (np. medycznych), praktyk absolwenckich czy staży organizowanych przez powiatowe urzędy pracy. Największy stopień swobody w kształtowaniu zakresu obowiązków występuje w przypadku staży oferowanych przez pracodawców na otwartym rynku pracy, gdzie program oraz charakter stażu są w znacznej mierze determinowane indywidualnymi potrzebami organizatora.